Czym jest zabytek?
Wielokrotnie w trakcie procesu inwestycyjnego, inwestorzy zderzają się z barierą w postaci ochrony konserwatorskiej budynków znajdujących się na terenie planowanej inwestycji, o ile w wielu przypadkach dąży się dokonania uzgodnień z organem konserwatorskim i realizacji inwestycji w sposób pozwalający na zachowanie jej wartości zabytkowych, o tyle nie zawsze jest to ekonomicznie czy technicznie uzasadnione. Wówczas powstaje pytanie o inne możliwości. Rozwiązanie takie przewidziane w przepisie art. 13 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i stanowi skreślenie zabytku z rejestru (dalej: Ustawa). Procedura ta jednak nie jest bułką z masłem.
By mówić o wykreśleniu z rejestru w pierwszej kolejności trzeba ustalić czym jest w ogóle zabytek. W myśl Ustawy, zabytek stanowi nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Już sama definicja zabytku, w szczególności odniesienie się do wartości historyczne, artystycznej lub naukowej wskazuje na pewną uznaniowość przy zakwalifikowaniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej za zabytek. Wynika to z faktu, że mimo, iż decyzja o wpisie do rejestru zabytków oparta jest o dokumentację ekspercką o tyle odnosi się ona jednak do wartości niedookreślonych.
Procedura wykreślenia zabytku z rejestru
Ustawa załatwia procedurę skreślenia zabytku z rejestru jednym, lakonicznym przepisem, który stanowi art. 13. Jak wynika z przedmiotowej regulacji procedura ta może być wszczęta bądź to na wniosek właściciela zabytku lub właściciela gruntu lub z urzędu, a skreślenie następuje na podstawie decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Procedura ta przybiera więc postać typowego postępowania administracyjnego, a więc od decyzji przysługuje odwołanie, a następnie skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Jeżeli rozstrzygnięcie o wykreśleniu jest pozytywne dochodzi również do skreślenia otoczenia zabytku z rejestru. Co ważne decyzja o wykreśleniu może dotyczyć całego zabytku lub jedynie jego części.
Przesłanki wykreślenia zabytku z rejestru
Treść wniosku nie może być jednak dowolna. Przede wszystkim konieczne jest spełnienie wytycznych wobec wniosku określonych w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego, określenie danych nieruchomości, prawa do władania nieruchomością i co najważniejsze uzasadnienie, które potwierdzi, że:
– zabytek uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej,
lub
– wartość historyczna, artystyczna lub naukowa zabytku nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych.
Autentyzm a stan techniczny zabytku i brak ekonomicznego uzasadnienia dla remontu zabytku
Oznacza to, że samo zniszczenie zabytku, utrata jego wartości użytkowych lub technicznych nie umożliwia wykreślenia zabytku z rejestru, konieczne jest jeszcze ustalenie w toku postępowania, że utracone zostały przez zabytek jego wartość naukowa, artystyczna lub historyczna.
W tym miejscu podkreślić należy, że często dokonując wpisu do rejestru zabytków obiekty zabytkowe znajdują się już w złym stanie technicznym, który to często nie ma wpływu na wartość zabytkową. Orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje wprost, że wystąpienie przesłanek do rozbiórki ze względu na zły stan techniczny obiektu i zagrożenie dla życia lub zdrowia czy też brak ekonomicznego uzasadnienia przeprowadzenia remontu nie stanowi przesłanek wykreślenia, o ile możliwe jest zachowanie lub odtworzenie części obiektu posiadającej wartości zabytkowe.
Przy dokonywaniu oceny zachowania wartości historycznej, zabytkowej lub naukowej kluczowe znaczenie ma autentyzm zabytku, czyli stopień zachowania jego substancji. Jak wskazał WSA w Warszawie w wyroku z dnia 11 stycznia 2023 r., sygn. akt VII SA/Wa 1662/22 – kryterium autentyczności, w rozumieniu materiałów, technologii, konkretnych rozwiązań projektowych, nierozerwalnie związane jest z pojęciem stanu oryginalnego, który pełni rolę dokumentu historycznego i wiąże się z oryginalnością samej substancji.
Tym samym utrata autentyzmu przejawiająca się właśnie odejściem od stanu oryginalnego w połączeniu ze złym stanem technicznym lub stanem śmierci technicznej obiektu po ich należytym wykazaniu w toku postępowania i zbadaniu przez organ konserwatorski i działające z jego ramienia jednostki konserwatorskie powinien stanowić podstawę do wykreślenia zabytku z rejestru.
Podsumowując, o ile zostały przewidziane sytuacje w których możliwe jest pozbawienie zabytku jego ochrony konserwatorskiej w formie wpisu do rejestru, o tyle decydującym czynnikiem jest wystąpienie takiego stanu zniszczenia zabytku, który doprowadzi do tego, że nie jest możliwe określenie cech tego zabytku.
