Duży wzrost liczby ogłoszonych postępowań o udzielenie zamówienia publicznego w grudniu 2020 r. miał swoją ważną podstawę – zmianę ustroju zamówień publicznych wskutek wejścia w życie nowej ustawy regulującej zamówienia publiczne tj. ustawy z dnia 11 września 2019 r.
Dotychczasowa ustawa – Prawo Zamówień Publicznych (dalej: PZP) – była wielokrotnie nowelizowana, a przez praktyków uznana za mało przejrzystą i nieodpowiadającą oczekiwaniom rynku. Wiele rozwiązań było nieadekwatnych w stosunku do potrzeb i nieaktualnych w świetle ciągłego rozwoju informatyzacji i telekomunikacji. Do podstawowych problemów PZP zaliczano m.in. wybieranie najtańszych rozwiązań zamiast tych najbardziej efektywnych, udzielanie zamówień praktycznie wyłącznie w trybie przetargu nieograniczonego oraz z wolnej ręki, niejednolitość orzecznictwa Krajowej Izby Odwoławczej oraz sądów powszechnych, spadek zainteresowania wykonawców rynkiem zamówień publicznych.

W związku z powyższym ustawodawca doszedł do wniosku, iż należałoby zmienić formułę udzielania zamówień publicznych, począwszy od wprowadzenia ogólnych pojęć dotyczących zamówień, poprzez tryby ich udzielania, wprowadzenie nowych rodzajów zamówień publicznych, aż do zmiany sposobu ich realizacji. Innymi słowy, ustawodawca zdecydował się na kompleksową nowelizację Prawa Zamówień Publicznych. Jej wyrazem jest nowa ustawa, która zastępuje tę dotychczasową. Stanowi ona z jednej strony usystematyzowanie rozwiązań sprawdzonych oraz ich unowocześnienie, natomiast z drugiej strony wprowadza nowe, nieznane dotąd instrumenty i modele działania. Proces legislacyjny został przeprowadzony w 2019 r., a jego wynikiem jest uchwalona w dniu 11 września 2019 r. ustawa – Prawo Zamówień Publicznych (nowe PZP), która weszła w życie 1 stycznia 2021 r.

Nowa ustawa PZP zakłada dwa podstawowe cele procedury zamówień publicznych:

  1. uproszczenie zasad udzielania zamówień publicznych i poprawa pozycji wykonawców oraz podwykonawców w realizacji kontraktu;
  2. zwiększenie efektywności, przejrzystości oraz innowacyjności zamówień publicznych z zwiększeniem udziału małych i średnich przedsiębiorstw w realizacji tychże kontraktów.

Nowe PZP jest ustawą bardzo obszerną, liczy bowiem aż 623 artykuły. Jednakże co można zauważyć już po jej pobieżnej analizie, ustawa jest czytelna. Również vacatio legis ustawy było długie, wynosiło bowiem ponad rok, co miało na celu przygotowanie całego rynku zamówień publicznych do wprowadzenia tych daleko idących zmian. Warto również wspomnieć, iż w ciągu tego ponad rocznego vacatio legis, nowe PZP zostało już kilkukrotnie znowelizowane, co budzi istotne wątpliwości co do wspomnianej przejrzystości ustawy w kolejnych latach obowiązywania.

Poniżej przedstawiamy kilka ważnych zmian, jakie wprowadza nowelizacja Prawa Zamówień Publicznych wraz z ich krótką charakterystyką.

1. Umowy o udzielenie zamówień publicznych
Jedna z najistotniejszych zmian została wprowadzona w obszarze umów. Ustawodawca dąży do tego, aby ograniczyć jednostronne kształtowanie treści umów na korzyść zamawiających, z jednoczesną nadmierną restrykcją po stronie wykonawców. Czyni to poprzez wprowadzenie katalogu klauzul niedozwolonych, a ich zastosowanie w umowie będzie prowadziło do nieważności umów. Dodatkowo, umowa powinna przewidywać postanowienia obligatoryjne, m.in. termin zakończenia kontraktu, warunki zapłaty wynagrodzenia oraz łączna, maksymalna wartość kar umownych. Brak tych postanowień nie prowadzi do nieważności umowy, lecz jest przesłanką do zastosowania środków ochrony prawnej w postaci odwołania.

2. Tryby udzielania zamówień publicznych
Bez zmian w nowym PZP pozostaje podział zamówień na te o wartości powyżej oraz poniżej progów unijnych. Tryb udzielania zamówień publicznych o wartości powyżej progów unijnych nie uległ drastycznym zmianom. Tego samego nie można jednak powiedzieć o trybie udzielania zamówień o wartości podprogowej. Tutaj zrezygnowano z dotychczasowego – najpopularniejszego – trybu przetargu nieograniczonego czy z trybu negocjacji z ogłoszeniem. Zamiast tego został wprowadzony tzw. tryb podstawowy, w ramach którego została wyodrębniona postać:
• bez negocjacji (który jest odpowiednikiem przetargu nieograniczonego);
• Z możliwością negocjacji (który zastąpił negocjacje z ogłoszeniem oraz dialog konkurencyjny)
• Z obligatoryjnymi negocjacjami (który jest całkiem nowym rozwiązaniem, nieposiadającym odpowiednika w dotychczasowej ustawie).

Pozostałe tryby udzielania zamówień podprogowych pozostały bez istotnych zmian, zalicza się do nich partnerstwo innowacyjne, negocjacje bez ogłoszenia, zamówienia z wolnej ręki.

3. Raport z realizacji zamówienia
Całkowicie nowym rozwiązaniem przewidzianym przez nowe PZP jest nałożony na zamawiającego obowiązek sporządzenia raportu z realizacji zamówienia w określonych wypadkach. Raport zamieszcza się w Biuletynie Zamówień Publicznych w sytuacji gdy:
1) Na realizację zamówienia wydatkowano kwotę wyższą o 10 % od wartości ceny ofertowej;
2) Na wykonawcę zostały nałożone kary umowne w wysokości 10% wartości ceny ofertowej;
3) Jeżeli wystąpiły opóźnienia w realizacji umowy przekraczające 30 dni;
4) Jeżeli zamawiający lub wykonawca odstąpił od umowy w całości lub części.

Dodatkowo, nowym obowiązkiem zamawiającego jest zamieszczenie w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o wykonaniu umowy w terminie 30 dni od dnia jej wykonania.

4. Elektronizacja postępowania
Ważną zmianą z punktu widzenia technicznego jest pełna elektronizacja postępowania. Obejmuje to zmiany w dwóch obszarach, mianowicie w sposobie komunikacji pomiędzy zamawiającym, a wykonawcą, a także w formach czynności prawnych podejmowanych przez wykonawcę i zamawiającego w toku realizacji zamówienia. Niemal całkowicie zrezygnowano z komunikacji za pośrednictwem operatora pocztowego, a zasadą podstawową w nowym PZP jest komunikacja przy użyciu środków komunikacji elektronicznej zarówno w postępowaniach poniżej jak i powyżej progów unijnych. Wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu czy oświadczenie wstępne składa się obecnie pod rygorem nieważności w formie elektronicznej (tj. z podpisem elektronicznym) w postępowaniach nadprogowych oraz w postaci elektronicznej (opatrzonej podpisem zaufanym lub osobistym) w postępowaniach podprogowych.

5. Zamówienia bagatelne
Bez większych zmian pozostawiono zagadnienie zamówień o niskiej wartości, tzw. zamówień bagatelnych. Zmienił się jednak sposób ich określania. Dotychczasowa ustawa miała zastosowanie do zamówień o wartości przekraczającej 30.000 euro. W nowej ustawie ta kwota graniczna została ustalona na 130.000,00 zł, tj. de facto równowartość kwoty określonej dotychczas w walucie euro.

Zamówienia o wartości poniżej kwoty 30.000 euro nie były regulowane w dotychczasowej ustawie. Ustawodawca projektując nowe PZP chciał to zmienić, uznając, że powinny być one ugruntowane chociaż w minimalny sposób. Wobec tego w stosunku do zamówień bagatelnych zastosowanie znalazły niektóre przepisy regulujące postępowanie o udzielenie zamówienia o wartości poniżej progów unijnych. Niemniej jednak, w trakcie trwania vacatio legis ustawy, zamawiający wystosowali postulat, by nie formalizować postępowań o wartości poniżej 130.000 zł.

Ustawodawca przychylił się do tych postulatów i nowelizacją z dnia 27 listopada 2020 r., która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2021 r. wyłączył stosowanie przepisów o zamówieniach publicznych w stosunku do zamówień bagatelnych. Wobec tego obecnie, tak jak w poprzednim stanie prawnym, zamówienia bagatelnie pozostają poza zakresem przedmiotowym ustawy i ich udzielanie odbywa się na zasadach ogólnych z Kodeksu Cywilnego.

PODSUMOWANIE

Nie ulega wątpliwości, iż PZP w dotychczasowym brzmieniu wymagało przeprowadzenia głębokiej reformy. Wprowadzone regulacje obecnie są jasne i nie powodują istotnych wątpliwości interpretacyjnych. Jednakże pewne obiekcje budzi fakt, że nowe PZP doczekało się już kilku nowelizacji wprowadzonych jeszcze przed wejściem w życie ustawy. Wobec tego pojawia się pytanie – jak długo nowe PZP zachowa przejrzystość? Wymóg przejrzystości był przecież głównym impulsem do wprowadzenia całkowicie nowej ustawy. Na to pytanie będziemy w stanie odpowiedzieć dopiero za jakiś czas i liczymy na to, że nowa ustawa na długo zagości w naszym systemie prawnym w postaci jak najmniej zmodyfikowanej.

Z uwagi na rozmiar nowej regulacji w zakresie Prawa Zamówień Publicznych, w niniejszym artykule zostały zaznaczone jedynie najważniejsze kwestie o charakterze wprowadzającym. Z tego też powodu zachęcamy do śledzenia naszej strony i zapoznania się z kolejnymi artykułami w serii „Nowe Prawo Zamówień Publicznych” w których zostaną poruszone bardziej szczegółowe tematy. Postaramy się zgłębić treść ustawy oraz rozwiać pojawiające się na jej gruncie wątpliwości.