Przepisy wprowadzające do polskiego systemu prawnego weszły w życie już ponad miesiąc temu a pierwsze fundacje rodzinne złożyły już swoje wnioski rejestracyjne. Chociaż przepisy ustawy były owocem długich i szeroko zakrojonych konsultacji a ich wprowadzenie spotkało się z entuzjazmem tak środowiska biznesowego, jak i prawniczego to jednak dopiero praktyka będzie mogła odpowiedzieć na pytania pojawiające się w indywidualnych kwestiach. Jest to zatem doskonały czas na rozważnie opcji założenia fundacji rodzinnej dla wszystkich, którym bliskie są tematy firmy rodzinnej i jej dalszych losów.

W tym artykule znajdziesz informacje dotyczące zalet i cech fundacji rodzinnej, które mogą być wykorzystane przez firmy rodzinne szukające sposobów na sukcesję i zabezpieczenie majątku.

1. Fundacja rodzinna jako instrument sukcesji

Podstawowym celem wprowadzenia fundacji rodzinnej było stworzenie instrumentu umożliwiającego sprawną sukcesję firm rodzinnych. Dotychczasowe możliwości w tym zakresie były ograniczone do ogólnych instytucji wynikających z prawa cywilnego lub handlowego, co właścicielom i twórcom takiego biznesu zapewniało szansę na uregulowanie kwestii sukcesyjnych, jednak wyłącznie dla pokolenia następującego bezpośrednio po nich. Wymagało to złożonego przemyślenia poszczególnych kwestii w przypadku gdy część spadkobierców chciała zajmować się dalszym prowadzeniem firmy a część nie chciała mieć z tym nic wspólnego. W założeniu ustawodawcy fundacja ma być remedium na te problemy pozwalając na utrzymanie majątku w jednych rękach przy jednoczesnym zabezpieczeniu finansowym członków rodzinnych niezaangażowanych w biznes. Dodatkowo umożliwia ona zaplanowanie sukcesji w perspektywie wielopokoleniowej, zatem niezależnie od zmieniających się okoliczności i indywidualnych zapatrywań potencjalnych sukcesorów.

Przede wszystkim zatem zainteresowani założeniem fundacji rodzinnej powinni być przedsiębiorcy prowadzący firmy rodzinne, którzy już teraz lub w najbliższej przyszłości chcą rozwiązać kwestie sukcesji biznesu. Instrument ten pozwoli im właściwie ukształtować strukturę, oddzielić sprawy rodzinne od biznesowych i zdecydować, jak ułożyć stosunki w firmie po zmianie pokoleniowej.

2. Fundacja rodzinna jako instrument prowadzenia biznesu

Fundacja rodzinna wcale jednak nie musi występować wyłącznie jako narzędzie sukcesyjne do rozważenia na wypadek śmierci. Może być ona bowiem założona już za życia fundatora. Jest to zatem opcja dla przedsiębiorców, którzy chcą wycofać się z aktywnego prowadzenia biznesu bez jednoczesnej utraty dochodów lub tylko przenieść się na „tylny fotel” zarządzania biznesem. Ale można wykorzystać też zalety fundacji rodzinnej w obecnej strukturze biznesowej, w szczególności zaś przyznane fundacji rodzinnej preferencje podatkowe, co ma umożliwić efektywne zarządzanie majątkiem i jego pomnażanie. Korzyści podatkowe są bardzo duże – po pierwsze trzeba zaznaczyć, że przeniesienie majątku do fundacji rodzinnej jest nieopodatkowane. Po drugie, fundacja rodzinna została podmiotowo zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i będzie go płacić wyłącznie w przypadku spełnienia świadczeń na rzecz beneficjenta lub przekazując na rzecz fundatora, beneficjenta fundacji rodzinnej bądź spadkobiercę fundatora mienie pozostałe po rozwiązaniu fundacji rodzinnej (w obu przypadkach stawka 15%), a także karną stawkę 25% w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres wskazany w ustawie o fundacji rodzinnej. Wreszcie po trzecie, fundator oraz jego najbliżsi krewni będą zwolnieni z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) z tytułu otrzymanych z fundacji rodzinnej świadczeń albo mienia pozostałego po jej rozwiązaniu.

Czynniki te sprawiają, że fundacja rodzinna jest nie tylko rozwiązaniem wartym do rozważenia na przyszłość, ale może także do wprowadzenia go do obecnej struktury biznesowej, co może pozwolić fundatorowi na jeszcze lepsze zorganizowanie fundacji rodzinnej.

3. Fundacja rodzinna a spółka holdingowa

Czy fundacja rodzinna ma zatem szansę stać się alternatywą dla spółek holdingowych? Podstawową zaletą spółek holdingowych jest zwolnienie z opodatkowania dochodów pochodzących z tytułu dywidendy z akcji lub udziałów posiadanych przez spółkę holdingową, co umożliwia ich reinwestowanie bez konieczności pomniejszenia tego kapitału o podatek. To samo rozwiązanie oferuje fundacja rodzinna, która została podmiotowo zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych i nie opodatkuje swoich dochodów, dopóki nie będzie dokonywać świadczeń na rzecz wskazanych beneficjentów. Co więcej, w przypadku fundacji rodzinnej i fundatora lub beneficjentów będących jego osobami bliskimi przychody uzyskane jako świadczenia z fundacji rodzinnej nie będą także opodatkowane podatkiem PIT, zaś dla innych osób podatek ten będzie wynosił 15%.

Inną zaletą spółki holdingowej, którą pełnia również fundacja rodzinna jest także jej wpływ na odpowiedzialność. Jak wskazuje wyraźnie art. 16 ustawy o fundacji rodzinnej – fundator nie odpowiada za jej zobowiązania. Brak jest także przepisu analogicznego do art. 299 KSH, który w przypadku bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przenosi odpowiedzialność za jej zobowiązania na jej członków zarządu. Zmniejszone zostaje zatem ryzyko ponoszenia odpowiedzialności w przypadku wystąpienia podstaw do ogłoszenia upadłości.

Warto też mieć na względzie, że fundacja rodzinna oferuje dużą elastyczność w regulowaniu jej celów, zadań, definiowania świadczeń na rzecz beneficjentów i wewnętrznej struktury, gdyż pozostawia dużo swobody fundatorom w zakresie tworzenia statutu. Możliwe jest zatem takie uregulowanie tworzonej fundacji rodzinnej, aby w pełni odpowiadała indywidualnym potrzebom.

4. Przepływy majątku pomiędzy fundatorem a fundacją rodzinną

Kwestią, którą należy wziąć pod uwagę w przypadku zakładania fundacji rodzinnej jest na pewno kwestia przepływu środków pomiędzy fundatorem a fundacją rodzinną. Do założenia fundacji rodzinnej konieczne jest wniesienie przez fundatora mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości wynoszącej przynajmniej 100.000 zł. Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie jest obciążone podatkami.

Problematyczne może być jednak działanie w drugą stronę, tj. przeniesienie majątku z fundacji rodzinnej z powrotem do prywatnego majątku fundatora. Zgodnie z brzmieniem art. 20 ustawy o fundacji rodzinnej niemożliwe jest zwracanie fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ustawa zaś stanowi inaczej wyłącznie w sytuacji rozwiązania fundacji, gdyż tylko w takiej sytuacji fundator jest uprawnionym do otrzymania mienia z fundacji rodzinnej pozostałego po jej rozwiązaniu, o ile w statucie nie określono inaczej. W pewnym stopniu zatem wniesienie majątku do fundacji rodzinnej oznacza bilet w jedną stronę i jeżeli nie przewiduje się bliskiej możliwości rozwiązania fundacji rodzinnej to powrót do sytuacji sprzed jej utworzenia może być problematyczny.

Wydaje się jednak, że niedogodność powyższych możliwości można w pewnym stopniu ograniczyć, gdyż zakaz zwracania mienia fundatorowi w ciągu funkcjonowania fundacji rodzinnej dotyczy wyłącznie mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego. Otwiera to zatem ewentualną możliwość na dokonywanie zwrotów mienia wniesionego przez fundatora do fundacji rodzinnej później, już w toku jej działania. Dodatkowo również podstawową możliwością przenoszenia składników majątkowych z fundacji rodzinnej na fundatora (będącego beneficjentem fundacji rodzinnej) są świadczenia, przez które – zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o fundacji rodzinnej – rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania. Szczegółowe ich określenie pozostawiono w kompetencjach fundatora. Stanowi to zatem możliwość wprowadzenia do statutu fundacji rodzinnej mechanizmu pozwalającego na zwrotne przeniesienie fundatorowi składników mienia wniesionego przez niego do fundacji rodzinnej. Należy jednak pamiętać, że takie świadczenie będzie już opodatkowane 15% stawką podatku dochodowego od osób prawnych.

5. Fundacja rodzinna jako odrębny podmiot

To co wydaje się być oczywiste, ale jednocześnie łatwe do przeoczenia to fakt, że fundacja rodzinna stanowi odrębną od fundatora i beneficjentów osobę prawną, która to stanie się pełnoprawnym właścicielem wniesionych do niej składników majątkowych, w szczególności zaś nieruchomości bądź udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych (względnie – ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych). W rzeczywistości biznesowej może to zatem wpłynąć na szybkość i sprawność ewentualnych transakcji zmierzających do zbywania takich składników.

Problem ten zaktualizować się może w mnogich transakcjach M&A lub inwestycyjnych, gdzie będzie należało pamiętać, że podmiot posiadający udziały lub akcje zmienił się z fundatora na fundację rodzinną i dokonywanie wszelkich transferów majątku będzie wymagało spełnienia wszystkich procedur ustawowych, ale także uregulowanych w statucie. Nie są to co prawda szczególnie trudne ograniczenia, niemniej niewątpliwie potrzeba będzie stosownego czasu, aby uczestnicy obrotu gospodarczego nauczyli się funkcjonowania z nowym podmiotem na rynku jakim jest właśnie fundacja rodzinna.

Ten wewnętrzny proces kontroli, nadzoru i decyzji w fundacji rodzinnej może być jednak traktowany z rezerwą przez potencjalnych inwestorów lub kontrahentów, ponieważ w pewnej mierze podlega on statutowym uregulowaniom i może być w każdej fundacji rodzinnej dostosowany indywidualnie. Do tego również rynek będzie musiał się dopiero przyzwyczaić.

6. Kto skorzysta na fundacji rodzinnej?

Kto zatem może naprawdę skorzystać na fundacji rodzinnej? Przede wszystkim przedsiębiorcy, którzy chcą, aby ich firmy realizowały nie tylko cele biznesowe, ale także rodzinne – zapewniające byt i utrzymanie członkom rodziny, jak również prowadzący firmy rodzinne, w których funkcjonowanie zaangażowani są jej członkowie. I to niezależnie od tego czy perspektywa sukcesji pokoleniowej w firmie jest sprawą należącą do bliższej lub dalszej przyszłości. Warto tutaj zauważyć, że sukcesja nie musi oznaczać wyłącznie kwestii śmierci fundatora i założyciela rodzinnego biznesu, ale również – a może wręcz przede wszystkim – jego chęć wycofania się z aktywnego zarządzania firmą bez utraty dochodów. Fundacja rodzinna oferuje takim osobom możliwość korzystnego podatkowo elastycznego poukładania spraw biznesowych tak, aby spełniały swoje funkcje rodzinne, chroniły majątek przed rozdrobnieniem, umożliwiały bardziej efektywne nim zarządzanie i uwzględniały zarówno wolę założyciela biznesu (fundatora) jak i zaangażowanie członków jego rodziny w prowadzony biznes.

Sytuacja prezentuje się jednak nieco inaczej dla przedsiębiorcy skupionego na wyłącznie na realizacji biznesowych celów, dla którego przeniesienie majątku do fundacji rodzinnej byłoby niepotrzebnym pozbawieniem się bezpośredniej kontroli nad tym majątkiem. W takim wypadku ewentualne korzyści podatkowe wynikające z formy organizacyjnej jaką jest fundacja rodzinna są niwelowane przez jej wady polegające na ograniczeniu możliwości swobodnego dysponowania wniesionym do niej majątkiem.

Warto jednak tutaj pamiętać, że możliwe są w tym wypadku rozwiązania pośrednie. Utworzenie fundacji rodzinnej nie oznacza przecież konieczności przeniesienia do niej całego posiadanego przez siebie majątku – możliwe jest zatem utworzenie fundacji rodzinnej z części posiadanego mienia i pozostawienie drugiej części w majątku prywatnym. Takie pośrednie rozwiązania mają potencjał do maksymalnego wykorzystania zalet jakie oferuje fundacja rodzinna przy jednoczesnej minimalizacji ograniczeń, które są z nią powiązane.

7. Potrzeba indywidualnego podejścia

Fundacja rodzinna jest tematem, który wymaga bardzo indywidualnego podejścia. To rozwiązanie, które dla swojej skuteczności potrzebuje analizy potrzeb przedsiębiorcy, aktualnego stanu jego biznesu i majątku oraz potencjalnych możliwości w zakresie sukcesji. Elastyczność w możliwości ułożenia funkcjonowania fundacji rodzinnej pozostawia bowiem fundatorom dużą swobodę w określaniu poszczególnych kwestii i dostosowaniu tej formy do konkretnej sytuacji. Jak to zaś bywa w przypadku nowych instytucji prawnych, dopiero praktyczne wykorzystanie wprowadzonych regulacji ujawni szereg wątpliwości i spowoduje konieczność znalezienia rozwiązań, na które odpowiedzi nie można znaleźć wprost w przepisach ustawy. Na niektóre z tych odpowiedzi trzeba będzie też poczekać aż ukształtują się orzecznictwo i praktyka. Z tych względów w przypadku rozważania skorzystania z możliwości oferowanych przez fundację rodzinną rekomendowane jest skorzystanie z pomocy profesjonalnych doradców, którzy wesprą przedsiębiorcę w analizie aktualnej sytuacji oraz dobiorą rozwiązania odpowiednie dla poszczególnych przypadków. Im więcej pracy zostanie włożone w toku zakładania fundacji rodzinnej tym mniej problemów powinno pojawić się w toku jej funkcjonowania tak, aby była to forma, która pozwoli w pełni zrealizować założone jej przez fundatora cele.